Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Την εβδομάδα πριν την Κυριακή της Αποκριάς, οι νέοι της Δολίχης, χωριστά από κάθε γειτονιά, μετέβαιναν στο βουνό «Ξύλο», καθώς και στην τοποθεσία «Νικολίτσα» -η οποία βρίσκεται μπροστά από τα ισιώματα του βουνού- ώστε να προμηθευτούν τα απαραίτητα πουρνάρια για το άναμμα των φανών (νουφανών ή νταμπρέδων) την Κυριακή της Αποκριάς.
Για τη μεταφορά των πουρναριών οι νέοι χρησιμοποιούσαν, κυρίως, τα άλογά τους. Τα πουρνάρια τα εναπόθεταν στις γειτονιές τους για το άναμμα του νταμπρέ (Μετόχι, Αϊντίνι, Τσουφλίκι, Σουγλάδες, Λιολιάδες, Σχολείο· από το 1963 ο νταμπρές του Σχολείου μεταφέρθηκε στην πλατεία).
Οι Δολιχαίες έψηναν την καθιερωμένη γαλατόπιτα ή τυρόπιτα από τα σαράντα φύλλα που είχαν ήδη ψήσει την προηγούμενη εβδομάδα. Οι πίτες αυτές αποτελούσαν το δείπνο της Κυριακής.
Πριν το δείπνο, τα μέλη της οικογένειας συγχωρούνταν μεταξύ τους, καθώς και μεταξύ των συγγενών τους. Οι δε νύφες τιμούσαν τον πεθερό τους με προσκύνημα και χειροφίλημα. Αφού τελείωνε το δείπνο σειρά είχε το έθιμο της «Χάσκας». Ο πατέρας ή ο παππούς της οικογένειας με ένα αδράχτι και σκοινί, από το οποίο κρεμόταν ένα δεμένο, βρασμένο και καθαρισμένο αυγό παρότρυνε τα παιδιά να πιάσουν το αυγό με το στόμα και όποιο θα το κατάφερνε θα κέρδιζε ένα φιλοδώρημα.
Με το πέρας της χάσκας, οι Δολιχαίοι ήταν έτοιμοι να βγουν στις γειτονιές τους για να χορέψουν στους νταμπρέδες τους που άναβαν εκείνη την ώρα. Μεταμφιεσμένοι σε καρναβάλια ξεκινούσαν το χορό με το τραγούδι: «Την τρανή την Αποκριά, όποιος δεν μπρε-μπρε-μπρε, όποιος δεν χορεύει απόψε, μαύρος γάτος θα τον φάει, παρδαλός θα τον τσιμπήσει, και μουργκός θα τον φιλήσει (σ.σ. ή θα τον γ***σει)». Τραγουδούσαν και χόρευαν γύρω από τη φωτιά τραγούδια γνωστά όπως: «Πώς το τρίβουν το πιπέρι καλογριές και καλογέροι». Τα περισσότερα τραγούδια, ωστόσο, ήταν παραδοσιακά που τραγουδιούνταν σε όλες τις εκδηλώσεις. Οι νέοι επισκέπτονταν και τους άλλους φανούς και διασκέδαζαν έως στις 12 τα μεσάνυκτα, περίπου (σ.σ. ή μέχρι το σβήσιμο της φωτιάς), όταν η εκδήλωση του Νταμπρέ έληγε.
Την Καθαρά Δευτέρα, οι γυναίκες μάζευαν άγρια χόρτα από τους αγρούς για την παρασκευή του καθιερωμένου «μπουρανιού», το οποίο γινόταν με τα άγρια χόρτα, αλεύρι και αλάτι. Ορισμένες γυναίκες, μάλιστα, νήστευαν μέχρι την επόμενη Τετάρτη, απέχοντας ακόμη και από το νερό. Τη νηστεία αυτή την ονόμαζαν «Τριομέρι» και μεταλάβαιναν στη Θεία Λειτουργία που τελούταν την Τετάρτη. Στη Θεία Λειτουργία μοίραζαν ψωμάκια, τα οποία οι γυναίκες είχαν επιμεληθεί στο χρονικό διάστημα του «Τριομεριού». Το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας, οι νέοι κρεμούσαν ανάποδα τα σκυλιά που υπήρχαν στις γειτονιές (δίχως να τα κακοποιούν), όπως επέτασσε το έθιμο για την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων. Στην αφετηρία της νηστείας για τη σαρακοστή, λοιπόν, όλες οι νοικοκυρές καθάριζαν τα οικιακά σκεύη ώστε να εξαφανιστούν εντελώς τα λίπη. Δεδομένου ότι δεν υπήρχαν απορρυπαντικά, οι Δολιχαίες χρησιμοποιούσαν τη λεγόμενη «Κασταλαή», η οποία προέκυπτε από τη στάχτη που έριχναν σε βρασμένο νερό. Τέλος, στις λιγοστές βρύσες που υπήρχαν, οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα της οικογένειάς τους και μασκάρευαν τους περαστικούς με τη μαύρη κάπνα του καζανιού -το οποίο χρησίμευε στο βράσιμο του νερού- ή με την μαύρη μπογιά των παπουτσιών που μετέφεραν μαζί τους γι’ αυτόν το λόγο.
Τις πληροφορίες για την Παράδοση παρείχε η κ. Σταυρούλα Α. Τσακνάκη.
ΣΗΜΕΡΑ
Τα πουρνάρια κόβονται, συνήθως, την παραμονή ή την προπαραμονή των Αποκρέων, αναλόγως την ημέρα που θα ανάψει ο «Νταμπρές». Συχνά, τα τελευταία χρόνια ανάβει το Σάββατο, αφού η Κυριακή είναι ημέρα που πραγματοποιείται κάποια χοροεσπερίδα από τους τοπικούς Συλλόγους.
Μετά το καθιερωμένο τραπέζι και την εθιμοτυπική συγχώρεση σε κάθε οικογένεια, οι Δολιχαίοι επισκέπτονται τον «Νταμπρέ», ο οποίος ανάβει, πλέον, μόνο στην κεντρική πλατεία. (Από το 1980, περίπου, το έθιμο έπαψε να υφίσταται έως τα μέσα της ίδιας δεκαετίας, όταν ο Πολιτιστικός Σύλλογος ανέλαβε την αναβίωσή του). Γύρω από τη φωτιά, οι συμμετέχοντες χορεύουν είτε είναι μεταμφιεσμένοι σε μασκαράδες είτε όχι. Από τον Πολιτιστικό Σύλλογο προσφέρεται κρασί και χοιρινό κρέας, ενώ από τον Σύλλογο Γυναικών προφέρονται πίτες και γλυκά.
Η εκδήλωση της Καθαράς Δευτέρας καθιερώθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο και τα τελευταία χρόνια διεξαγόταν υπό την αιγίδα του Δήμου Λιβαδίου. Η φασολάδα βράζεται παραδοσιακά στα καζάνια και προσφέρεται στους επισκέπτες μαζί με ψωμί, χαλβά, τουρσί, ελιές, λαγάνες και κρασί. Ο κόσμος διασκεδάζει στην πλατεία με δημοτικά τραγούδια.
Ακολουθεί το πέταγμα του χαρταετού, συνήθως στον Αϊλιά ή στο γήπεδο.
Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, ο πρώην Δήμος Λιβαδίου διοργάνωνε ένα παιδικό αποκριάτικο πάρτι, το προηγούμενο Σαββατοκύριακο των Αποκρέων.
Ευάγγελος Β. Τσακνάκης
Dolihi On Line 