Η ονομασία της Δολίχης είναι πιθανό να σχετίζεται με το αρχαίο επίθετο δολιχός, -ά, -όν. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας η Δολίχη αποκαλούνταν Τούχλιστα, Δούχλιστα και Ντούχλιστα, σε παράφραση, πιθανόν, του αρχαίου ονόματός της, ενώ έχει διατυπωθεί και η πιθανή σχέση της ονομασίας με βλάχικες λέξεις.
Το ευρύτερο περιβάλλον της Δολίχης, με τον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα, κατοικούνταν αδιαλείπτως από τα αρχαία χρόνια. Ως πόλη της αρχαίας Περραιβίας, εφόσον υφίστατο πριν από την ελληνιστική εποχή, ακολουθεί την περραιβική ιστορία για την οποία έγραψε ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης, ενώ από τις λογοτεχνικές πηγές και τις πηγές του μύθου οι Δολιχαίοι, ως Περραιβοί, εντοπίζονται στα παλαιότερα ακόμη χρόνια. Οι αρχαιότερες άμεσες αναφορές για τη Δολίχη σχετίζονται με τους Μακεδονικούς Πολέμους. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την ιστορικότητα της αρχαίας πόλης. Ένα νόμισμα, το οποίο ανακαλύφθηκε στην περιοχή της περραιβικής Τριπολίτιδας, σχετιζόταν με τις οικονομικές συναλλαγές των Τριπολιτών Περραιβών. Η έρευνα οδηγήθηκε στην υπόθεση ότι η ελληνιστική Δολίχη τοποθετείται στον αρχαιολογικό χώρο του Σαρανταπόρου, ενώ η ρωμαϊκή πόλη τοποθετείται στον αρχαιολογικό χώρο του Καστριού Δολίχης, όπου βρέθηκε σχετική επιγραφή η οποία αναφέρει τη Δολίχη ως πόλη και λατρευόταν ο Ηρακλής Κυναγίδας. Οι τρεις βασιλικές εκκλησίες που ανακαλύφθηκαν στο Καστρί προδίδουν την κατοίκηση μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. και αρκετά ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο εκτίθενται στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας. Οι νέες έρευνες, οι οποίες θα διεξαχθούν στο μέλλον, θα φωτίσουν περισσότερο το αρχαίο παρελθόν της περιοχής και τα νέα στοιχεία, ίσως, θα συνθέσουν νέες υποθέσεις.
Εάν, πράγματι, το αρχικό κτίσμα του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, χρονολογείται στη μεσοβυζαντινή περίοδο (9ος – 11ος αι.), φαίνεται ότι η περιοχή κατοικούνταν ήδη εκείνη την εποχή. Η ανακαίνιση του ναού έγινε το έτος 1516 και επιβεβαιώνει την κατοίκηση και τη θρησκευτική πίστη των κατοίκων εκείνης της περιόδου, καθώς επίσης και την οικονομική τους ευρωστία από την ισχυρή αγροτική τους παραγωγή. Η χρονολογία ίδρυσης του οικισμού με την ονομασία Ντούχλιστα είναι άγνωστη και η παλαιότερη αναφορά σ’ αυτήν προκύπτει από την οθωμανική απογραφή του 1506. Ο αριθμός των κατοίκων, τα ονόματα των οποίων δημοσιεύθηκαν προσφάτως, κατά το 16ο αι. είχε φθίνουσα πορεία, η οποία ίσως να οφείλεται στη μετανάστευση των κατοίκων σε άλλες περιοχές ή και στις επιδημίες που είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους.
Σε μοναστηριακά και εκκλησιαστικά έγγραφα της ευρύτερης περιοχής, κατά τους 17ο, 18ο και 19ο αιώνες, υπάρχουν σαφείς αναφορές για τη Ντούχλιστα και προκύπτουν σημαντικά στοιχεία για τα ονόματα των κατοίκων και την αγροτική παραγωγή. Η Ντούχλιστα, μέχρι το 1896, ανήκε εκκλησιαστικώς στην Επισκοπή της Πέτρας και μετά την κατάργησή της ανήκει στη Μητρόπολη της Ελασσόνας.
Ορισμένα τοπωνύμια της περιοχής, τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα, ίσως να σχετίζονται με ονόματα που απαντώνται στα έγγραφα των οθωμανικών απογραφών, ενώ ορισμένα απαντώνται, με την ίδια μορφή, σε μοναστηριακά έγγραφα. Οι περιηγητές που πέρασαν από το χωριό και διατύπωσαν τις υποθέσεις τους για τα αρχαία πράγματα της περιοχής, κατά το β΄ μισό του 19ου αι., μέτρησαν ελάχιστα σπίτια στον οικισμό και εντόπισαν διάσπαρτα ερείπια στα χωράφια και στα λιβάδια, εκ των οποίων τα αρχαιολογικής σημασίας, στις αρχές του επόμενου αιώνα, μεταφέρθηκαν στην Αρχαιολογική Συλλογή της Ελασσόνας.
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα οι νέες περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Ντούχλιστα, η οποία μετονομάστηκε σε Δολίχη 16 χρόνια αργότερα. Για ορισμένα χρονικά διαστήματα η Δολίχη ήταν μέλος της Κοινότητας του Πυθίου, μέλος του Δήμου Λιβαδίου, λειτούργησε ως αυτόνομη κοινότητα και σήμερα αποτελεί μέρος του Δήμου Ελασσόνας. Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της Δολίχης του 19ου αιώνα, τα οποία καταχωρίσθηκαν στα μητρώα αρρένων είναι διαφορετικά από εκείνα που αναφέρονται στους προηγούμενους αιώνες. Ο πληθυσμός της Δολίχης από τις αρχές του 20ού αιώνα είχε ανοδική πορεία μέχρι τη δεκαετία του 1980. Έκτοτε ο πληθυσμός ολοένα μειώνεται, λόγω της αστυφιλίας και της μετανάστευσης, καθώς και λόγω της γήρανσής του. Η δεκαετία του 1940 άφησε το αποτύπωμά της και στην Κοινότητα της Δολίχης, καθώς χάθηκαν αρκετοί κάτοικοι και από τους Γερμανοϊταλούς κάηκε το υφιστάμενο σχολικό διδακτήριο. Το νέο σχολείο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1950 έπαψε να λειτουργεί το 2011, επειδή ο αριθμός των παιδιών είχε μειωθεί δραματικά. Στη Δολίχη, τέλος, τις τελευταίες δεκαετίες, δραστηριοποιούνται τρεις δυναμικοί σύλλογοι οι οποίοι προάγουν τον πολιτισμό και τον αθλητισμό.
Dolihi On Line 