Χάρτης Παραιβίας

Η Περραιβία (τόπος με περάσματα) με την πλούσια ιστορία της και την ενεργό συμμετοχή της, έχει τη δική της παρουσία στο πέρασμα των αιώνων, όπως κάθε τμήμα της Ελλάδος.

Oι Περραιβοί

Μεταξύ των Πελασγών που κατοικούσαν στην άνω Θεσσαλία περιλαμβάνονται και οι Περραιβοί, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί γύρω στο 1900 π.Χ. στη Ν-ΝΔ πλευρά του Ολύμπου, τη Θεσσαλική, (Περραιβία χώρα) και στην αριστερή όχθη του Πηνειού, στην προς τα Τέμπη περιοχή του Ολύμπου (κάτω Όλυμπος) μέχρι την έξοδο των Τεμπών. Είναι γνωστοί από την εποχή του Ομήρου και αναφέρονται στον κατάλογο όσων έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Ηγέτης των Αινιάνων και των Περραιβών (στον πόλεμο αυτό) υπήρξε

ο Γοννεύς. Ήταν σκληροτράχηλος λαός και μεγάλης αντοχής στον πόλεμο (μενεπτόλεμοι Περραιβοί). Κατά τον Όμηρο <<αυτοί είχαν τα σπίτια τους γύρω από τη βαρυχείμωνη Δωδώνη και εργάζονταν στα χωράφια εκατέρωθεν του αγαπητού Τιταρησσού>>.

Το όνομα των Περραιβών μνημονεύεται στους ύμνους του Ορφέα προς τον Απόλλωνα κατά τη γέννησή του: <<Ο Απόλλωνας μετά τη γέννησή του, θέλησε να επισκεφτεί το παλάτι του πατέρα του Δία στον Όλυμπο. Με ταχύτητα σκέψης ανέβηκε σ’ αυτό, όπου ο Δίας τον δέχτηκε με χαρά. Ύστερα κατέβηκε στην Πιερία και από κει μέσα από την χώρα των Περραιβών και των Αινιάνων, έφτασε στην Ιωλκό, πέρασε στην Εύβοια και απ’ αυτήν στην Βοιωτία>>.

 Από την εποχή της ανεξαρτησίας τους προέρχεται και το αμφικτιονικό δικαίωμα με δύο μάλιστα ψήφους. Ύστερα από μακρούς αιώνες υποτάχθηκαν στους Θεσσαλούς. Η Λάρισα έφερε το κύριο βάρος, αλλά και συναποκόμισε και

το κέρδος του πολέμου, αυξάνοντας το φόρο υποτέλειας των Περραιβών. Η κυριαρχία της όμως ασκούνταν στο όνομα όλης της Θεσσαλίας, διότι ο ταγός Ιάσονας και ο διάδοχός του Φίλιππος Β΄ αξίωσαν την κυριαρχία πάνω στους Περραιβούς, ως αποκλειστικό δικαίωμά τους.

 Όταν οι Περραιβοί ήταν κάτω από την κυριαρχία του Φιλίππου, αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν τη μία από τις δύο αμφικτιονικές ψήφους τους στους Δελφιείς. Από δω και πέρα αναφέρονται πια μαζί με τους Δόλοπες, ως ένας λαός των αμφικτιονιών. Ελευθερώθηκαν το έτος 196 π.Χ. με την πτώση της μακεδονικής κυριαρχίας και διαμόρφωσαν ένα αυτόνομο κοινό, με αρχηγό έναν στρατηγό.

 Ύστερα από μία μικρή αναλαμπή της δύναμής τους, έπεσαν στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Στον Κικέρωνα εμφανίζεται η Περραιβία ως ένα εξαντλημένο αντικείμενο για εκμετάλλευση ενός ρωμαίου υπαλλήλου. Την εποχή του

Στράβωνα απομένουν ελάχιστα ίχνη των Περραιβών. Πιθανόν, με την νέα τάξη των Αμφικτιονιών, που καθιέρωσε ο Αύγουστος, να έχασαν και τη μία ψήφο που τους είχε απομείνει, διότι στο νέο αμφικτιονικό κατάλογο δεν αναφέρονται, πια, χωριστά αλλά ενωμένοι με τους Θεσσαλούς.

Η ετυμολογία του ονόματος Περραιβός

Η λέξη Περραιβός (περ – ραιβός) είναι σύνθετη προερχόμενη από στους δύο αρχαίες Ελληνικές λέξεις περ –(υ)πέρ + ραιβός. Το περ είναι εγκλιτικό – επιτατικό μόριο και η χρήση του επιτείνει, αυξάνει την έννοια στους λέξεως που συνοδεύει. Κυριολεκτικά σημαίνει το πολύ, πάρα πολύ. Το ραιβός είναι επίθετο και σημαίνει κυρτός, γερμένος, καμπύλος. Από το επίθετο ραιβός προκύπτουν τα Ονοματικά Σύνολα ραιβόν κρανίον = κυρτό, στρογγυλό κρανίο || ραιβόν σώμα = κυρτωμένο, γερμένο σώμα. Και Περ – ραιβός = πολύ κυρτωμένος, γερμένος. Αυτό είναι ίσως χαρακτηριστικό γνώρισμα των ορεσίβιων και αφορά την καμπυλότητα των σκελών (= ραιβοσκελής, ραιβόπους, στραβοπόδαρος) ή την κλίση του σώματος δεξιά – αριστερά κατά

το βάδισμα (ραιβόν βάδισμα) ή την κλίση του σώματος προς τα μπροστά. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, ότι η παραπάνω ετυμολογία της λέξεως Περραιβός διατυπώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο επειδή δείχνει αληθοφανής. Ωστόσο δεν αποκλείεται να απέχει από την πραγματικότητα.

Για την ετυμολογία της λέξεως ο Στέλιν θεωρεί ότι το <<Περραιβοί>> προέρχεται από το <<πέρας>> = αυτοί που κατοικούν πέρα από (τον Πηνειό;). Κατά τον Σπυρίδωνα Μπούμπα Περραιβία σημαίνει χώρα των περασμάτων. Η σύγχρονη έρευνα θέλει το όνομα Μυκηναϊκό: PE–RA3–QO> ΠΕΡΙ–ΑΙΓ–FΟΙ> ΠΕΡΡΑΙΓFΟΙ> ΠΕΡΡΑΙΒΟΙ. (Σελ. 40-42)

Το κοινό των Περραιβών

Οι Περραιβοί εμφανίζονται συνασπισμένοι σε μία ομοσπονδία, το κοινό των Περραιβών, το οποίο παρέμεινε ανεξάρτητο από τους Θεσσαλούς από τη στιγμή της συγκρότησής του μέχρι το τέλος τουλάχιστον του πολέμου του Περσέα το 168 π.Χ. κι αυτό γιατί ενδείξεις για την ύπαρξη του αυτόνομου Κοινού των Περραιβών υπάρχουν μόνο για το πρώτο μισό του 2ου π.Χ. αι. Το κοινό αυτό δεν εξαφανίστηκε μετά την κατάληψη της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ., ως αυτόνομο πολιτικό δημιούργημα, αλλά διατηρήθηκε μέχρι το 30 π.Χ., οπότε συγχωνεύτηκε με το κοινό των Θεσσαλών.

 Η κάθε περραιβική πόλη είχε τους δικούς της Ταγούς, που ανάλογα με τον πληθυσμό τους διαμορφώνονταν και ο αριθμός τους. Είχε τον ιερέα του προστάτη θεού, τους ταμίες και τους γραμματείς. Ο στρατηγός του Κοινού των Περραιβών φαίνεται ότι εκλέγονταν εκ περιτροπής από κάθε πόλη με ετήσια εξουσία.

Το έτος 173 π.Χ. πρέπει να εξομαλύνθηκαν με τη βοήθεια μιας πρεσβείας της ρωμαϊκής Γερουσίας κάποιες εσωτερικές ταραχές στην Περραιβία, όπως έγινε άλλωστε στη Θεσσαλία και στην Αιτωλία. Ως δημιουργός αυτών των ταραχών αναφέρεται ο Περσέας, μιας και η κοινή γνώμη των Περραιβών έκλεινε ολοφάνερα προς το βασιλιά της Μακεδονίας. Μετά το τέλος του τρίτου Μακεδονικού πολέμου (168 π.Χ.) οι ταγοί των Περραιβών οδηγήθηκαν στη Ρώμη για να δώσουν εξηγήσεις διότι η Ρώμη τους θεωρούσε πολιτικά αναξιόπιστους. Σταδιακά και μέχρι το 146 π.Χ. η Περραιβία αφομοιώθηκε από τους Θεσσαλούς. Αντίθετα από τους Περραιβούς οι Θεσσαλοί στάθηκαν μετά το 146 π.Χ. πάντα νομοταγείς στο πλευρό των Ρωμαίων κατά τις πολεμικές συγκρούσεις. (Σελ. 53)

Κατά τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους φαίνεται ότι κατοικήθηκε η Περραιβία και είχε αρκετό πληθυσμό, αλλά οι άνθρωποι δεν είχαν τα μέσα να καλλιεργήσουν τη γη. Η πενιχρή γεωργία και η ευημερούσα κτηνοτροφία μόλις που αρκούσε για τη διατροφή ενός μικρού αριθμού ανθρώπων. Γι’ αυτό και ο πληθυσμός μετακινούταν σε άλλες περιοχές για καλύτερη τύχη. Έτσι, σύμφωνα με τη μυθολογία μας, από τη Θεσσαλία γίνεται μεγάλη μετακίνηση ανθρώπων προς τα παράλια του Ευξείνου Πόντου, με την Αργοναυτική Εκστρατεία, που υποτίθεται ότι είχε προηγηθεί κάποια άλλη, αυτή του Φρίξου και της Έλλης. Στην εκστρατεία αυτή θα συμμετάσχουν δύο χαρακτηριστικά στελέχη από την Περραιβία. Ο Μάντις Μόψος -ο γιος του Αμπύκου και της Αρηγονίδος και ο πηδαλιούχος Άζωρος. Πιθανότατα η Άζωρος της Περραιβικής Τριπόλεως να οφείλει το όνομά της σε εκείνο τον πηδαλιούχο. Μεγάλο ανθρώπινο δυναμικό μετακινήθηκε προς την Τροία (Τρωικός Πόλεμος), όπως αναφέρει ο Όμηρος, και φαίνεται ότι η Περραιβία δεν ήταν αποκομμένη εθνικά, θρησκευτικά και κοινωνικά από την υπόλοιπη Ελλάδα, αφού ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Αγαμέμνονα και συμμετείχε με αξιόλογο στρατό που συμποσούνται σε 62 περίπου πλοία, ενώ του Αγαμέμνονος σε 100. Και όπως αναφέρει ο Όμηρος τα παλικάρια  της Περραιβίας δεόντως τίμησαν την εκστρατεία.

Στην αρχαιότητα η Περραιβία καταλάμβανε τη σημερινή Επαρχία Ελασσόνας και έφθανε μέχρι τη Φαλάνη και τους Γόννους, σχεδόν μέχρι τα Τέμπη.

Τα μεγάλα όρη που την περιβάλλουν αποτελούν για το μεγαλύτερο μέρος της, φυσικό φρούριο.

Βόρεια βρίσκεται ο Όλυμπος και τα Καμβούνια και τα μοναδικά περάσματα προς Μακεδονία είναι ο δρόμος Ελασσόνας – Κατερίνης και Κοκκινοπηλού – Πέτρας και ο δρόμος Σερβίων – Ελασσόνας μέσω Σαρανταπόρου.

Δυτικά υψώνονται ο Άμαρμπεης (Δωδώνη) και η Οξυά – τμήμα των Χασίων με μοναδικό πέρασμα το δρόμο Ελασσόνα – Δεσκάτης.

Νότια υψώνονται τμήματα που ξεκόβονται από την Οξυά με πέρασμα προς Κάμπο Τρικάλων – μέσω Μεγ. Ελευθεροχωρίου.

Και μέσω Μελούνας, Τσαριτσάνης, Δομενίκου υπάρχει διέξοδος του Τηταρίσιου ποταμού προς θεσσαλικό κάμπο όπου και η εθνική οδός Ελασσόνας – Λαρίσης.

Ανατολικά ένα τμήμα του κάτω Ολύμπου χωρίζει την πεδινή Περραιβία από τη Μακεδονία με περάσματα το στενό των Τεμπών, της Ασκουρίδος Λίμνης και Λεπτοκαρυάς  – Καρυάς.

Το μεγαλύτερο τμήμα της κυρίως Περραιβίας, είναι το υψίπεδο του Ολύμπου που απλώνεται  κάτω από αυτόν και καταλαμβάνει όλη την έκταση από Ολυμπιάδα – Καλλιθέα – Λόφο – Πύθιο – Δολίχη – Γεράνεια – Μηλέα – Λυκούδι και Άζωρο.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Περραιβίας, που στο πέρασμά των χιλιετερίδων αυξάνονταν και εξελίσσονταν ερχόμενοι σε επαφή με τους εκ βορρά κατερχόμενους πληθυσμούς, έδιναν κι έπαιρναν ή και κατακτώντας από αυτούς. Το κλίμα είναι ξηρό και παρουσιάζει υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και πολύ χαμηλές το χειμώνα, με χαρακτηριστική έλλειψή βροχών. Αυτό συμβαίνει λόγω των ορεινών όγκων που  περιβάλλουν την Περραιβία. Η πανίδα και χλωρίδα σίγουρα ήταν πολύ διαφορετική τους μακρινούς εκείνους χρόνους, ώστε να επιβιώσει ο πρωτόγονος άνθρωπος που ζούσε με το κυνήγι και το ψάρεμα. Πολύ αργότερα πέτυχε να αναπτύξει την περιορισμένη καλλιέργεια και κτηνοτροφία. Με το πέρασμα των αιώνων οι κάτοικοι της Περραιβίας ακούνε στο όνομα Πελασγοί και στη συνέχεια Περραιβοί.

Η Περραιβία είναι σχετικά φτωχή σε νερό και πηγές. Μεγάλο ρόλο έπαιξε και παίζει ακόμη σήμερα στην πεδινή Περραιβία (τμήμα Θεσσαλικού κάμπου που δεν ανήκει σήμερα στην επαρχία Ελασσόνας) το «Μάτι» του Αργυροπουλείου ή Τυρνάβου. Ο μεγάλος όγκος του ολόδροσου νερού που πηγάζει από τη βάση της Μελούνας ανέκαθεν πότιζε και αναζωογονούσε το πεδινό τμήμα της περιοχής του Αργυροπουλείου και άλλων οικισμών μέχρι την είσοδο των Τεμπών. Τα νερά αυτά της μεγάλης πηγής ο Όμηρος τα θεωρεί συνέχεια του Τιταρήσιου ποταμού της Περραιβίας, δηλ ο Όμηρος θέλει τον Τιταρήσιο ποταμό, που πράγματι με τα καθαρά νερά του,  τα οποία συγκεντρώνονται από τις μεγάλες πηγές του Περραιβικού χώρου –Μάτι Κεφαλόβρυσου – Λουτρό Δομένικου, να φτάνουν μέχρι την περιοχή του Δαμασίου κι εκεί να απορροφώνται από την άμμο και υπόγεια να βγαίνουν στο λεγόμενο «Μάτι» του Αργυροπουλείου. Καθαρό νερό όμως του ποταμού ποτέ δεν φθάνει στον Πηνειό. Γι’ αυτό ο Όμηρος λέει: «Ος ρέει ες Πηνειόν προΐει καλλίροον ύδωρ ουδ’ όγε, Πηνειώ Συμμίγεται αργυροδίνη, αλλά τε μιν καθ’ ύπερθεν επιρρέει ήυτ’ έλαιον.» Δηλ. εννοεί ότι τα ολοκάθαρα νερά του Τιταρήσιου δυσκολία καταδέχονται να ενωθούν με τα θολά νερά του Πηνειού και γι’ αυτό επιπλέουν πάνω του σαν λάδι. Και αλλού πάλι ο Όμηρος λέει: «Όγκου γάρ δεινού Στυγός ύδατος εστίν απορρώξ» Δηλ. ότι τα νερά του Τιταρήσιου με την απορρόφηση τους υπογείως ξαναφαίνονται στη θέση «Μάτι Τυρνάβου» κι από εκεί συνεχίζουν το δρόμο για τον Πηνειό κοντά στα Τέμπη.

Στην κυρίως ορεινή Περραιβία –σημερινή επαρχία Ελασσόνας- βασικές πηγές ήταν, η πηγή του Πυθίου, η μεγάλη πηγή στη άκρη της Δολίχης «ΓΕΡΑΝΟΣ», η μεγάλη πηγή της Τριπόλιανης και η πηγή της Κοκκινόγης. Οι πηγές σήμερα έχουν σβήσει αφού οι κάτοικοι με τις γεωτρήσεις τους αρδεύουν τα κτήματα τους. Επίσης άλλες πηγές στον Περραιβικό χώρο ήταν οι πηγές του Σαρανταπόρου ποταμού, έξω από το Κεφαλόβρυσο το «Μάτι Κεφαλοβρύσου», η πηγή που χυνόταν στην κοίτη του Ελασσονίτικου, των Βοδιανών, το «Λουτρό» του Δομενίκου, η πηγή του Βριζωστιαίου στο βουνό πάνω από το Μεσοχώρι, η πηγή στα βράχια στο πάνω άκρο του Δομενίκου.

Η ΠΕΡΡΑΙΒΙΑ στο πέρασμα των χιλιετερίδων έχει υποστεί πολλές γεωλογικές μεταβολές που άφησαν τα σημάδια τους εμφανή μέχρι σήμερα. Ο ίδιος ο Όλυμπος κατά τους γεωλόγους δυο φορές βυθίστηκε και αναδύθηκε. Κατοικήθηκε από τα πανάρχαια χρόνια και το ξηρό της κλίμα φαίνεται ότι βοήθησε στην εγκατάσταση του ανθρώπου σε αυτήν. Αυτό μαρτυρούν τα μέχρι σήμερα σωζόμενα ή διάσπαρτα λείψανα των μακρινών εκείνων εποχών. Το ξηρό κλίμα, η τότε βλάστηση, οι πολλές πηγές και η διαμόρφωση του εδάφους με τις διακυμάνσεις – λόφους και πεδινά τμήματα, συντέλεσαν σε αυτό. Ο κάμπος της Ελασσόνας αποτελεί τόπο δημιουργίας παλαιολιθικού οικισμού, επίσης ο κάμπος του Δομενίκου στη θέση Μαυρόγεια, στο Λυκούδι, στο Καστρί Αζώρου, στο Πύθιο και στην πηγή της Δολίχης ιδρύθηκε παλαιολιθικός οικισμός κοντά στην πηγή που λέγεται «Γερανός» , στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα χτισμένος ο Ναός του Αγίου Δημητρίου.

Δεν αποκλείεται αυτός ο πληθυσμός που κατέκλυσε το θεσσαλικό χώρο, να αυξήθηκε τόσο πολύ και να άρχισαν να μετακινούνται προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στη συνέχεια με τη αύξηση τους, να μην προσφερόταν η περαιτέρω μετακίνηση τους και να πήραν το δρόμο της επιστροφής, στο χώρο των μακρινών προγόνων τους και είναι η κάθοδος των Αχαίων, Αιολέων, Μινύων και Δωριέων, που όλοι είχαν κοινή καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, ήθη, έθιμα παραδόσεις, οι Έλληνες.

Από τα διάφορα ευρήματα της εποχής εκείνης φαίνεται ότι ο άνθρωπος εκείνος γνώριζε να κατασκευάζει τα όπλα και εργαλεία με μαύρη πέτρα (στεατίτη) που πρόστριβε πάνω σ’ αγριόπετρα (γρανιτόπετρα). Έτσι με μεγάλη δεξιοτεχνία κατασκεύαζε τσεκουράκια, αιχμηρά τμήματα που τα πετούσε, ή βόλους από πυριτόλιθο που πετούσε με τη σφενδόνα, σφυριά κλπ. Με το πέρασμα του χρόνου έμαθε να κατασκευάζει πήλινα αγγεία και εργαλεία που έψηνε στη φωτιά και τα έβαφε με μαύρο χρώμα όπως ο άνθρωπος του Δηρού. Η Περραιβία είναι κατάσπαρτη από λίθινα εργαλεία.

Ο Τρωικός Πόλεμος όπως όλοι ξέρουμε προηγήθηκε της καθόδου των Δωριέων. Ο Όμηρος αναφέρει την Περραιβία και τους Περραιβούς που έλαβαν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο

«Γοννεύς δ’ εκ Κύφου ήγε δύω και είκοσι νήας τω δ’ Ενιήνες έπαντο μενεπτόλεμοί τε Περραιβοί ο περί Δωδώνην δυσχείμερον οίκι έθεντο ο τα’ αμφ Ιμερτόν Τιταρήσιον έργα νέμοντο» Ομήρου Ιλιάδα ραψ. Β748 κ.ε. και κατά συνέπεια δεν ευσταθεί ότι η κάθοδος των Αχαιών, Αιολέων Μινύων και Δωριέων έχει σχέση με την ονομασία της περιοχής «περί τον Όλυμπο Δωρίδα και κατόπιν Περραιβία»  (Ηρ. 1, 56) (Αισχ. Ικετ. 256) και Στράβων (9,441)

Ωστόσο, στο Πύθιο Ελασσόνας, που αποτελούσε τότε πόλη της Αρχαίας Περραιβικής Τρίπολις, βρέθηκε μαρμάρινη βάση αφιερώματος που γράφει τα ονόματα των παλικαριών που πήραν μέρος στην εκστρατεία κατά του Ιλίου (Τροίας) και τους εύχονταν Καλή Νίκη. Την πλάκα αυτή φωτογράφισε και δημοσίευσε σχετικά ο κ. Καλέσης στην υπ’ αυτόν εκδιδόμενη τότε (1968) εφημερίδα «Φωνή της Ελασσόνας) Σε αυτή την πλάκα βλέπει κανείς καθαρά κεφαλαία γράμματα. Δεν γνωρίζουμε όμως τι απέγινε αυτή η πλάκα, ούτε την προέλευση και τη χρονολόγησή της. Μήπως οι Φοίνικες δεν δάνεισαν στους Έλληνες το αλφάβητο, αφού ήταν Έλληνες κρητικής καταγωγής (Αποικία Κρητών εκ του Φοίνικος, στα παράλια του σημερινού Λιβάνου);

Είναι φανερότατο ότι η ονομασία Περραιβία προϋπήρχε της εκστρατείας της Τροίας και ότι στο πεδινό της τμήμα κατοικούσαν οι Ενιήνες. Αυτό φαίνεται επίσης και από τα Ορφικά όπως αναφέρεται στον «Ύμνο προς τον Απόλλωνα» του Ορφέα. Ο Απόλλων μετά τη γέννηση του στη Δήλο, σαν αστραπή ταξίδεψε κι επισκέφθηκε τον πατέρα του Δία στον Όλυμπο. Έπειτα κατέβηκε από το παλάτι του πατέρα του και επισκέφθηκε την Πιερία. Εκεί αφού προσπέρασε τον Λέκτο τον αμμουδερόν και τους Αινιάνες μέσ’ από τους Περραιβούς δηλ. τόπος με περάσματα –έφτασε στην Ιωλκόν. (ΙΩΑΝ. ΦΟΥΡΑΚΗ «Τα προμηνύματα των Δελφών» σελ. 289, παρ. 239)

Καλλιεργώντας τη εύφορη γη και με την κτηνοτροφία ζούσαν οι Περραιβοί. Από την πεδινή Περραιβία ένα μέρος των Περραιβών εκδιώχθηκε από τους Λαπίθες, ένα πολεμικό λαό που συγκρούστηκε και με τους κενταύρους στη Μαγνησία. Οι εκδιωχθέντες συσπειρώθηκαν προς την ορεινή Περραιβία, ενώ ένα μέρος αυτών έφυγε προς τα εσπέρια της Πίνδου και εγκαταστάθηκε στο Ν. Ιωαννίνων, όπου σε ανάμνηση της δικής τους Περραιβικής Δωδώνης έκτισαν νέο Μαντείο, το Μαντείο του Δωδωναίου Δία. Οι υπόλοιποι Περραιβοί θα υποδουλωθούν στους Λαπίθες και θα συζήσουν με αυτούς. Οι κάτοικοι της ορεινής Περραιβίας έκαναν εξορμήσεις και ξεσήκωναν σε επανάσταση τους Πανέστας (Αριστ. Πολ. 11, 62)

Οι Περραιβοί, σαν φυλή, παρέμειναν αυτόνομοι και σπουδαίοι. Αποτελούσαν μέλος του Αμφικτιονικού Συνεδρίου και πολύ συχνά μνημονεύονται από τους αρχαίους  συγγραφείς μαζί με τους Μάγνητες, Θεσσαλούς και Αχαιούς.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ

Η Περραιβία απλώνεται σαν ασπίδα στο Βόρειο άκρο της Θεσσαλίας κι έχει το προνόμιο να αγκαλιάζει τις βασικότερες διαβάσεις από τη Μακεδονία προς Νότο. Γι’ αυτό ο ρόλος της υπήρξε σπουδαίος τόσο κατά τους πανάρχαιους χρόνους, μυθικούς, ιστορικούς, ρωμαιοκρατίας, βυζαντινής αυτοκρατορίας, τουρκοκρατίας αλλά και μέχρι σήμερα. Σήμερα όχι μόνο των κλιματολογικών συνθηκών δεν διασώζονται έργα τέχνης και τα τείχη των φρουρίων, αλλά και λόγω των καταστροφών που προξενούσαν οι διερχόμενοι λαοί από τον τόπο αυτό, μετά την κατάληψη των Περραιβικών Πόλεων. Τη σπουδαιότητα της στρατηγικής της σημασίας, τη βλέπουμε και στην οχύρωση όλων των πόλεων της επί Ιουστινιανού, στη συνέχεια επί τουρκοκρατίας τα Βολούσταινα και το στενό της Πέτρας θα οχυρωθούν. Από τους Γερμανούς θα οχυρωθεί το Κελιτ Δερβέν (στενό Σαρανταπόρου). Αυτά τα στενά και κατά τον πόλεμο 1940 – 1941, θα παίξουν βασικό ρόλο όπου εκεί έδωσαν σκληρές μάχες οι δυνάμεις του Άξονα με τις αγγλικές δυνάμεις, που ήταν οχυρωμένες στις διαβάσεις αυτές.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ – ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΡΑΙΒΙΑΣ

Ο Ξέρξης διασχίζοντας τη Μακεδονία βρέθηκε σε δίλημμα φτάνοντας στα όρια της Περραιβίας. Οι Περραιβοί όμως αρχικά ανυπεράσπιστοι υποτάχθηκαν, αφού ο Ξέρξης έστειλε τους πρέσβεις του πρώτα για διακανονισμό. Όταν όμως οι λοιποί Έλληνες συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό και αποφάσισαν να παρεμποδίσουν τον Ξέρξη και στείλανε 10.000 άνδρες στο στενό των Τεμπών, οι Περραιβοί αναίρεσαν την συμφωνία υποταγής και υποσχέθηκαν να βοηθήσουν και αυτοί με τη δύναμή τους στην απόκρουση του εισβολέα. Όμως η απόκρουση των περσικών δυνάμεων δεν έγινε, γιατί οι Έλληνες όταν πληροφορήθηκαν τη διείσδυση του Ξέρξη στη Θεσσαλία, πάνω από τα υψώματα των Γόννων, αναχώρησαν. Έτσι οι Θεσσαλοί έμειναν μόνοι τους να αντιμετωπίζουν τις δυνάμεις του Ξέρξη. (Ηρ. 7, 132). Για να μην εγκλωβιστεί ο Ξέρξης στα Τέμπη, όπου μπορούσε να καταστραφεί ολοσχερώς, προτίμησε τα υψώματα των Γόννων δηλ. το Στενό της Ασκουρίδας Λίμνης και τα περάσματα της Λεπτοκαρυάς και της Πέτρας.

Η Περραιβία αναφέρεται και από τον Θουκιδίδη (4, 78) κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπου ο Βρασίδας με δύναμη 1700 ανδρών διέρχεται από την Περραιβία στη Μακεδονία. Οι Περραιβοί μέσα από τα στενά θα τον οδηγήσουν μέχρι το Δίον Πιερίας και αυτό γιατί οι Περραιβοί δεν έτρεφαν ιδιαίτερη συμπάθεια για τους Μακεδόνες, αφού από τη στιγμή που το κράτος τους ανδρώθηκε οι Περραιβοί στέναζαν κάτω από την επικυριαρχία  τους, γι΄ αυτό θα προσπαθούσαν να αποτινάξουν το Μακεδονικό Ζυγό με την πρώτη ευκαιρία για να μείνουν ελεύθεροι.

Το όνομα της Περραιβίας μνημονεύεται και κατά τους χρόνους των εμφυλίων πολέμων των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου και στις συγκρούσεις των Μακεδόνων Βασιλέων με τους Ρωμαίους. Οι διάδοχοί του Μ. Αλεξάνδρου που παρέλαβαν την αχανή αυτοκρατορία του Μ. Αλεξάνδρου, λόγω της αρχομανίας τους, τη διαμέλισαν.  Ο ΕΥΜΕΝΗΣ, που στη διανομή της αυτοκρατορίας, είχε τις περιοχές κοντά στην Αρμενία υποκινεί τους ΑΙΤΩΛΟΥΣ, οι οποίοι γίνονται κύριοι ολόκληρης της Θεσσαλίας. Εδώ αναφέρονται οι καταστροφές των Αιτωλών στην ΠΕΡΡΑΙΒΙΚΗ ΤΡΙΠΟΛΗ και ΧΥΡΕΤΙΕΣ (Δομένικο).

Ο ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΣ πέθανε το 319 π.Χ., μετά την τακτοποίηση της κατάστασης στην Ελλάδα ανέδειξε επιμελητή, όχι το γιο του ΚΑΣΣΑΝΔΡΟ, αλλά το γενναίο του Μ. Αλεξάνδρου στρατηγό ΠΟΛΥΕΣΠΕΡΧΟΝΤΑ. Ο ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΣ δυσαρεστημένος εξ’ αιτίας της πράξεως του πατέρα του ξέσπασε εναντίον του ΠΟΛΥΕΣΠΕΡΧΟΝΤΟΣ. Υπό του ΠΟΛΥΕΣΠΕΡΧΟΝΤΟΣ ανακηρύσσονται ελεύθερες όλες οι ελληνικές πόλεις και δημιουργείται νέος σάλος στην Ελλάδα. Τελικά ανακηρύσσεται επιμελητής ο ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΣ και ακολουθεί πάλη μεταξύ αυτού και του ΠΟΛΥΕΣΠΕΡΧΟΝΤΟΣ, που βρίσκεται στην Στερεά Ελλάδα. Οι δύο στρατοί συναντιόνται στην Άζωρο της ΠΕΡΡΑΙΒΙΚΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ και ο ΠΟΛΥΕΣΠΕΡΧΩΝ πολιορκείται με τους άνδρες του εντός των τειχών της Πόλεως, η οποία λόγω της φοβερής οχύρωσής καθίσταται απόρθητη και η πολιορκία κράτησε περίπου ένα μήνα, όπως σχετικά αναφέρει ο Διόδωρος (ΙΘ, 52), το 316 π.Χ.

Όταν αρχηγός της Μακεδονίας ανέλαβε ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ το 221 π.Χ. δεν κατάφερε να κρατήσει την κυριαρχία της Ελλάδος λόγω των εμφυλίων διενέξεων κυρίως και υπέκυψε στην Ρωμαϊκή πολιτική που πέτυχε τον διαχωρισμό των Ελλήνων και την διάλυση των δυνάμεων τους. Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τα παράλια της Ιλλύριας και την Κέρκυρα και από τη δύση μεγαλώνοντας ο κίνδυνος, οι δυο ισχυρές Συμπολιτείες Αιτωλική και Αχαϊκή, ενεπλάκησαν μεταξύ τους σε φοβερό πόλεμο, ο λεγόμενος Συμμαχικός Πόλεμος (220- 217 π.Χ.) Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ πρωτοστάτης της Αχαϊκής Συμπολιτείας επιτίθεται κατά τους Αιτωλούς που τους νικά και καταστρέφει τη χώρα τους. Οι Ρωμαίοι πείθοντας τους Αιτωλούς να κηρύξουν τον πόλεμο κατά του ΦΙΛΙΠΠΟΥ, που διήρκησε  από το 211-204 π.Χ. βγήκαν κυριολεκτικά κερδισμένοι, αιμορραγώντας η Ελλάδα. Τα αναφερόμενα του ιστορικού Τ. Λίβιου γεγονότα του 200 π.Χ. όπου οι Αιτωλοί εισέβαλλαν στη Θεσσαλία διήρπασαν τις Χυρετίες και την Μάλλοια και τις κυρίευσαν. Ο δε ΜΕΝΙΠΠΟΣ οδηγώντας τους Αιτωλούς εισήλθε στην ΠΕΡΡΑΙΒΙΚΗ ΤΡΙΠΟΛΗ και «λεηλάτησαν το πεδίον της Τριπόλεως, αφανίσαντες του πληθυσμού αυτού». «Mernippus in Perrhaebian Profectus Malloeam et Cheretias vi cepit et depopolatus est agrum Tripolitanum» (Τ. Λίβιος 36, 10)

Το 200 – 197 π.Χ. όταν ξεσπά ο τετραετής πόλεμος μεταξύ Φιλίππου Ε΄ και Ρωμαίων στην «Κυνός Κεφαλές» της Θεσσαλίας, ο Φίλιππος θα νικηθεί και θα υποχωρήσει στη Μακεδονία και αποδέχτηκε τους φοβερούς όρους ειρήνης που πρότεινε η Ρώμη. Τότε δια ψηφίσματος της Ρωμαϊκής Συγκλήτου αποκηρύσσονται Ελεύθεροι αφορολόγητοι και «χρωμένοι τοις πατρίοις νόμοις» οι Θεσσαλοί, Μάγνητες και Περραιβοί (Πλουτάρχου Βίος Τίτου Φλαμινίνου). Μόνο οι Αιτωλοί αντέδρασαν στο μέτρο αυτό όπως γράφει ο Πολύβιος. Η ρωμαϊκή σύγκλητος παραχώρησε ελευθερία, αυτονομία και απαλλαγή φορολογίας στις θεσσαλικές πόλεις και ιδιαίτερα στις Περραιβικές και οι Μακεδόνες ταράχθηκαν αφού η Περραιβία κατείχε τα σπουδαιότερα στενά των διαβάσεων από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλία. Η Μακεδονία δεν ήταν ασφαλής αφού δεν κατείχε τα παραπάνω στενά και κάθε αποσκίρτηση Περραιβικής Πόλης από την εξουσία της Μακεδονίας, καταπνιγόταν στο αίμα. Στον τετραετή αυτό πόλεμο ο μόνος σύμμαχος του ΦΙΛΙΠΠΟΥ κατά των Ρωμαίων ήταν ο ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ΄ της Συρίας, ο οποίος δεν βοήθησε αφού εξαπατήθηκε από του Ρωμαίους και ασχολήθηκε με τον πόλεμο του Πτολεμαίου Δ’ της Αιγύπτου. Και ενώ αυτός συμμαχεί μετά του ΦΙΛΙΠΠΟΥ, όλως απροόπτως προβάλλει αξιώσεις επί του Μακεδονικού θρόνου, με αποτέλεσμα ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ να δυσαρεστηθεί και να συμμαχήσει με τους Ρωμαίους. Έτσι στρατεύματα Μακεδονικά και Ρωμαϊκά υπό του ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ε΄ και ΡΩΜΑΙΟΥ ΒΑΙΒΙΟΥ, διασχίζουν την Περραιβία κι χωρίζονται στην Μάλλοια. Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ παραμένει σε αυτήν, πολιορκώντας της και ο Βαίβιος προχωρεί, καταλαμβάνει την Φαύττον (Ζάρκο), την Άτραγα (πόλεις, περιοχής Τρικάλων) και επιστρέφοντας καταλαμβάνει ειρηνικά τις Χυρετίες και το Ερινίον. Στη συνέχεια ενώνονται με το στρατό του ΦΙΛΙΠΠΟΥ που ακόμη πολιορκούσε την Μάλλοια. Οι Χυρετίες τίμησαν τον Ρωμαίο Βαίβιο και τη φρουρά του, λόγω της άριστης συμπεριφοράς του και στη συνέχεια ο Βαίβιος πολιορκεί τη Ηράκλεια (Πλαταμώνας) Λόγω των μακροχρόνιων συγκρούσεων στην ψυχή των Ελλήνων είχε ριζώσει το μίσος και η διχόνοια και αποτέλεσμα είχε τη φιλική στάση των Ελλήνων προς τις Ρωμαϊκές δυνάμεις, δικαιολογημένα και δεν μπορούσαν να φανταστούν τα σκοτεινά σχέδια της Ρωμαϊκής πολιτικής για την επέκτασή της.

Μετά το θάνατο του ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ε΄ το 179 π.Χ. στο θρόνο του Βασιλείου της Μακεδονίας ανέρχεται ο γιος του ΠΕΡΣΕΥΣ που μισούσε τους Ρωμαίους. Είναι ο τελευταίος Μακεδόνας Βασιλιάς. Πρώτο μέλημα του ήταν η οργάνωση του Στρατού και η οχύρωση των Στενών Διαβάσεων μεταξύ Μακεδονίας και Περραιβίας. Ήταν έτοιμος να αρχίσει αμείλικτο πόλεμο κατά των Ρωμαίων, όμως μόνος του και αβοήθητος δε θα έβγαινε νικητής. Ο πόλεμος αυτός άρχισε το 171 π.Χ.. Η Περραιβία που λόγω της θέσεως της, ήταν το ορμητήριο των δυνάμεων των Ρωμαίων που προσπαθούσαν να διεισδύσουν στη Μακεδονία. Ο ΠΕΡΣΕΥΣ όμως κατείχε τα στενά Βολούστανων, Πέτρας, Ασκουρίδος και Τεμπών και αποτελούσαν απόρθητο στήριγμα. Έτσι το 168 π.Χ. ισχυρές ρωμαϊκές δυνάμεις του στρατού που έφταναν τους 100.000 άνδρες υπό τον Ύπατο ΚΟΙΝΤΟΝ ΜΑΡΚΙΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟΝ, κατασκήνωσαν δίπλα στο Χάνι Χατζηγώγου, καταστρώνοντας σχέδιο εισβολής στη Μακεδονία. Αφού ο Ρωμαίος Ύπατος βρέθηκε σε πολύ μεγάλο δίλημμα από ποιο στενό της Περραιβίας να περάσει προς τη Μακεδονία, αποφάσισε τελικά να διακινήσει το μεγάλο όγκο των δυνάμεών του δια μέσου του στενού της Διάβας (το στενό που περνάει κάτω από της «Διάβας το Κουκούλι» κι έπειτα από δύσκολη πορεία έφτασε στον κάμπο της Καρυάς. Όπως ομολογεί ο ίδιος ο Τίτος Λίβιος, εάν οι δυνάμεις του ΠΕΡΣΕΑ συμπίπτανε με τις ρωμαϊκές δυνάμεις τη στιγμή που ήταν διασπαρμένες, τη στιγμή που προσπαθούσαν να διαβούν τα στενά μονοπάτια, σίγουρα δεν θα γλίτωνε κανένας (44, 7) Περιμένοντας ο ΠΕΡΣΕΑΣ τις ρωμαϊκές δυνάμεις, ή σύγκρουση ήταν σφοδρότατη και φονικότατη. Ο ΙΠΠΙΟΣ αναγκάσθηκε να υποχωρήσει, πιεζόμενος από το μεγάλο όγκο των ρωμαϊκών δυνάμεων και όταν ο ΠΕΡΣΕΑΣ αντιλήφθηκε την υποχώρηση του ΙΠΠΙΟΥ, διέταξε σύμπτυξη των δυνάμεων του από τα Βολούσταινα και την Πέτρα. Και έδωσε τον άνισο και απεγνωσμένο αγώνα στην Πύδνα της Πιερίας. Οι Ρωμαίοι υπερίσχυσαν και ο ΠΕΡΣΕΑΣ αιχμάλωτος και σιδηροδέσμιος θα περάσει προ της ρωμαϊκής συγκλήτου προς δόξα του Ρωμαίου νικητή.

Στη συνέχεια ολόκληρη η Μακεδονία θα στενάζει κάτω από το πέλμα του Ρωμαίου κατακτητή. Η Μακεδονία θα γίνει ρωμαϊκή επαρχία και θα πληρώσουν με σφαγές οι κάτοικοι σε πολλές πόλεις της. Το 146 π.Χ. από την καταβολή και της Αχαϊκής Συμπολιτείας, ολόκληρη η Ελλάδα γίνεται μια ρωμαϊκή επαρχία, παραμένοντας στην σκλαβιά επί αιώνες.

Η Περραιβία κατά τη ρωμαιοκρατία μάλλον δεν υπέφερε, ίσως λόγω της φιλικής στάσης των πόλεων της προς τη Ρώμη. Λόγω της σπουδαιότητας και στρατηγικής σημασίας της Περραιβίας, τα στενά των διαβάσεων της οχυρώθηκαν με εγκατάσταση φρουράς που ενισχύονταν με άντρες από τις γύρω πόλεις (Δολίχη, Αζωρο, Πύθιο, Πέτρα κλπ.)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λιόλιος, Θ. 2010. Περραιβία. Κατερίνη: Όλυμπος.

Μπούμπας, Σπ. 2000. Το Περραιβικόν Γένος και ο Όλυμπος. Αθήνα: Ειδική Εκδοτική Α.Ε.Ε.Β.Ε.